Taate gurguddoo 100 seena ogbarruu Afaan Oromo keessatti Major 100 events in Oromo Literary History

Taate gurguddoo 100 seena ogbarruu Afaan Oromo keessatti Major 100 events in Oromo Literary History

                                             (Dr Teferi Nigussie Tafa irraa)

Taate gurguddoo 100 seena ogbarruu Afaan Oromo keessatti

Major 100 events in Oromo Literary History

kan hafe yookin hanqate,kan dabalamuu ykn hir'achu qaba jettan naaf barreessa. Kun seena keenya, seena afaan keenyati.

1. Dhuma Jarraa 13ffaa - kitaabni jalqa Oromo Rabbi Al Qulbi Ali Umariin barreeffame.

2. 1682 – kitaabni jalqaba hiika jechoota(galmee jechoota xiqqoo) afaan Oromo Ludalfi Hiyuboon qubee Latiniin barreeffame maxxafame. 

3. 1755- Afaan Oromo Bara Mootii Iyasu tokkoffa afaan hoji masaraa Gondar ta’e

4. 1795- Weedduun Salamoon Jamis Burusin Afaan Oromotti jijjirame maxxanfame

5. 1814- Henery Saalti galmee Jechoota Afaan Oromo fi afaan Ingliizii maxxanse 

6. 1824- Bilillen dhalatte 

7. 1837 -Bilillen Motii Jarman heerumte

8. 1838- Afa Walaloon Oromo Faransitti Waare, Gabaa’ofi Jomardin maxxamfame

9. 1840- kitaabni uuma fi Yohanis Kiramfin maxxamfame

- Billillen walaloo 280 Karli Tusheeki kennite

10. 1841-Rocheti Herkoti galmee jechhota afaan Oromo maxxanse'

11. 1842- seerlugni afaan Oromo Kiraamfin barreefame maxxafame

12. 1843-Charles Bake jechoota Afaan Oromo walitti qabe maxxanse

13. 1844- Karli Tushek, Akkafedhe Dalle, Osho Aagaa, Amaan Gondaa, Billillen barreessan seerlugani Afaan Oromo maxxanfame

-Karli Tushek, Akkafedhe Dalle, Osho Aagaa, Amaan Gondaa, Billillen barreessan galmeen jechoota Afaan Oromo maxxanfame

14. 1848- De Abbadee gara dhiha Oromiya dhufe

15. 1852- Manni baruumsa Jalqaba Oromiya keessaatti, Horroo Guduru, Kombolchatti Abba Masayaatin baname

16. 1853- Abba Jakob kitaaba Katekimus Afaan Oromotti hike Maxxanse

17. 1854- Manni baruumsa lammaffa Limmu saqqatti baname

18. 1855- Ganame Yaa’ii seena ishii “intala Oromo” jedhu maxxansite

19. 1856- Onosimos Nasib Dhalate

20. 1866- Abba Masaya Kolleejji Afaan Oromo qulqullu Mikaa’elaa Firaansi, Maarsetti bane

21. 1867- Abba Masaya seerluga Afaan Oromo maxxanse

22. 1869- manni baruumsafi kollejjin Afaan Oromo Finfinne, Birbirsatti(Piyaasa) baname

23. 1874- Aster Ganno dhalatte 

24. 1875- Mootin Yohannis mana baruumsa fi Kollejji Oromo akka cufu Minilik ajaje Minilikis mana baruumsa fi kollejji kanneen humnaan cufe

25. 1876- Kitaabni qulqullu kakuu haara Kiristiyaan Rufoon hiikame maxxafame

26. 1881-Katolikoonni Finfinne ari’aman Hararitti mana baruumsa banan

27. 1882- Shek Mahamod Jamil al Anni, kan waaye Oromo afaan Araban kitaabota shantama oliin barresan waraana daanga Rayyaf i Afar jedduttii Mootii Yohaanis wajjin godhamerratti wareegaman

28. 1885- walaloon Oromoo Bililleen barreffame maxxanfame

29. 1986- Onesimos Nasib kitaaba Galata Waqayyo Gofta maccaa jedhu maxxanse

30. 1887- Etere Veterbo galmee seerluga afaan Oromo maxxanse

31. 1893- Firaanzi Piratooriyas seerluga Afaan Oromo maxxanse

32. 1894- Onesimos Aster Ganno wajjin jalqaba barsiisa maxxanse

33. 1895- Shek Bakiriin dhalate

34. 1898- Manni baruumsa Afaan Oromo Bojji karkarrootti baname

35. 1899- Onesimos Katekismos, Garaan Namaa Mana Waaqayo yookiis Iddo Bultii Seetana, kitaaba Qulqulluu guutuu fi Galmee jechootaa Afaan Oromoo-Siwidini maxxanse

36. 1899-Aster Gannoo, si’a lama oduu shantamii lamaa fi kitaaba Afoola maxxasite

37. 1900- Onesimos mana baruumsa Afaan Oromo Asamaratti bane

38. 1900- AbbaJakoob kitaaba Wangeela Matiwos, kadhaa ganamaa fi galgala, kitaaba muldhataa Yohanisii fi abboomii kurnan afaan Oromotti hike

39. 1904- Onesimos Najjotti mana baruumsa bane

40. 1913- E.C. Foot’s Galmee jechoota Afaan Oromoofi Afaan Ingiliizii maxxanse

41. 1922- Iniriiko Chiruulii kitaaba Phd isaa Afoola Oromo jedhu maxxanse

42. 1923- Aster Ganno mana baruumsa Naqamteetti bante

43. 1925- Josef Muzinjer Pashaa(haadhan Oromo abban Bulcha Galaana Diima fi jeneraala Misirii) walaloo Afaan Oromoo maxxanse

44. 1931- Onesimos Nasib boqatan

45. 1936- Walaloon Fayis(Mana hidha fashistitti kan du’e) Nazif Hakimaatin maxxafame

46. 1936- Radiyon Afaan Oromo Jimmaf Finfinnetti eegale

47. 1936- Kitaabni barataa Afaan Oromo maxxafame

48. 1936- Shek Bakriin walaloo barreesu egale

49. 1939- Mariyo Morino seerluga Afaan Oromo maxxanse

50. 1941- Radiyon afaan Oromo fi manni baruumsa afaan Oromo Xaaliyaanonni banan cufame

51. 1944- Afaan Oromoo tajaajila kamifiyyu akka hin olle serri dhorku bahe.

52. 1955- Sheki Bakiriin qubbe Afaan Oromo xumure

53. 1961 Maccafi Tulamaan hunda’e

54. 1962- Bandiin Afran qallo hunda’e diraama gaggabaabofi sirbonni barrefamu egalan

55. 1964-Tiyatirri jalqaba Afaan Oromoo Mammo Mazamiriin barreefame Bushoftutti muldhate

56. 1965- Barruullen Oromo kana beekta laata Finfinneetti eegale

57. 1970- Radiyoon afaan Oromo Maqadashoo baname

58. 1971- Gazexaan Oromo ‘the Oromo voice against tyranny jalqabe

59. 1973- Hirmaata duubbi serluga afaan Oromoo fi Bara birran yoo bari’e(dirama) Hayle Fidaan barrefamanii bahan

60. 1973- Radiyyon Harar baname

61. 1973- Hursan (asoosama) Dafaa Jamoon barreefame maxxafame

62. 1973- Oromo oral literature Mangasha Riqxuun qopha’e maxxafame

63. 1975-Gazexaan bariisa maxxanfamu egalte.

64. 1975- Fura Afaan Oromoo kan qubee amma fayyadamnu guututti qabdu Sheek Mahamad Rashadiin maxxaffamte

. 

65. 1976- Kitabonni Soshalizimii faarsani namoota akka Tamsegen Gammadda , Jaalata Jafaroo fi Kuwwe kumsaan barrefaman maxxafaman.

66. 1976- Bilillee Safaa Sheek Mohammad Jajjuu qubee Araba fayyadamuun walaloo afaan oromo barreesan maxxafame

67. 1976- Korri qubee Afaan Oromo Gaara Mullataatti geggefame

68. 1981- Kitaabni walaloo Biliqqaa jedhamu Xaha Abdiin barreefame maxxafame

69. 1982- Kitaabni Oromiya jedhu Gadaa Melban barreeffame maxxanfame

70. 1982- Abbaan Walaloo Oromo Sheek Bakirin boqatan.

71. 1984- Kitaabni walaloo Hanga yoom nu hidhu Taamana Bitimaan barrefame maxxafame

72. 1988- Afaan Oromoo mana baruumsaa baqatoota keessatti ittin baratame egale

73. 1990- Galmeen jechoota Gireeg Gaanyee maxxafame

74. 1990- Galmeen jechoota Xilahuun Gamtaa maxxafame

75. 1990- Kuusaa Gadoo radiyoon seenefame

76. 1990-Gumbiin aadaa Wallagga Daafa Jamoon barreefame maxxaffame

77. 1990- kuusa jechoota(galmee jechoota) Daafa Jamoon barreefame maxxafame

78. 1991- Camsaa 28 Dargiin kufe

79. 1991-Waxabajjii 25 qubeen Afaan Oromo Oromiyaa guututti hojirra akka oolu murteefame

80. 1991- Hagayyaa Kuusaa Gadoo Gaddisa Biruun barreefame maxxafame

81. 1991- Fulbaana Godaannisni Dhaabaa Wayyeesan barreefame maxxafame

82. 1991- ETVn sagantaa afaan Oromo egale

83. 1992- kitaabonni barnootaa Afaan Oromon maxxafamanii bahan

84. 1992- Baratoonni Oromo afaan haadha isaaniin barachu egalan

85. 1992- Tiyaatirri , Dukanaan Duuba, Jennan fi Imimaan Dhaaba

 wayyesan barreefaman waltajjitti dhiyatan

86. 1992- Tiyaatirri Qorannoo Motummaa Asafa fi Diima Abarran barrefame walatajjitti dhiyaate

87. 1993- Suura Abdii Kumsa Buyayyuun barreefame maxxafame

88. 1993-Yadaniin ( Bantii Oliiqaa?) barreefame maxxafame

89. 1993- Kooba Dubbii Mahamadi Qopheen barreefame maxxaffame

90. 1993- Serluga afaan Oromo Abdul Samad Mohamadiin barreefame maxxafame

91. 1994- Kitaabni Qabee jettu Wasane Bashatin barrefamte maxxafamte

92. 1994- Dhangaan fi diraaman TV afaan Oromo egale

93. 1994- Tiyaatirri Dhaaba Wayyesa Fuula Dhokate jedhe waljattii argate

94. 1994- Tiyaatirri Jilbibbii Fayisa Yaddesan barreefame waltajji argate

95. 1995- Tiyaatirri Hulluqqoo Abdul Nasir Haji Hasaniin barreefame waltajji gahe

96. 1997- Kollejjin barsiistota afaan Oromoon lenjisu Jimmafa Adaamatti baname

97. 1998- Qorumsi afaan Oromo kutaa kudha lamaffa egale

98. 1998- Afaan Oromo akka quxusuutti(minor) Yuniversiitii Finfinnetti eegale

99. 2002- Afaan Oromoo Digirrii jalqabaan Yuniversiitii Jimma fi Haramayatti kennamuu egale

100. 2005- Afaan Oromo Mastariin Yuniversiitii Finfinneetti eegale